บทนำ

ภาวะถุงน้ำในรังไข่หลายใบ (Polycystic Ovary Syndrome หรือ PCOS) เป็นภาวะทางสุขภาพที่พบได้บ่อยในสตรีวัยเจริญพันธุ์ โดยผู้ที่มีภาวะนี้มักเผชิญกับปัญหาประจำเดือนผิดปกติ ฮอร์โมนเพศชายที่สูงกว่าปกติ และอาการที่ตามมาหลายอย่าง เช่น สิว ขนดก และภาวะน้ำหนักตัวเกิน นอกจากนี้ การจัดการน้ำหนักตัวในผู้ป่วย PCOS ถือเป็นความท้าทายที่สำคัญ เนื่องจากภาวะนี้ส่งผลต่อการเผาผลาญพลังงานและความไวต่ออินซูลินของร่างกาย

บทความนี้จะกล่าวถึงวิธีการลดน้ำหนักในผู้ป่วย PCOS โดยเฉพาะการใช้ยา ซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของการจัดการสุขภาพแบบองค์รวม นอกจากนั้น ยังครอบคลุมถึงการปรับเปลี่ยนพฤติกรรม การออกกำลังกาย และการดูแลโภชนาการร่วมด้วย

ความเข้าใจเกี่ยวกับ PCOS

PCOS เป็นภาวะที่พบได้ประมาณ 10% ของสตรีวัยเจริญพันธุ์ และในจำนวนนี้มากถึง 80% มีภาวะน้ำหนักตัวเกินหรือเป็นโรคอ้วน อาการที่พบบ่อยในผู้ป่วย PCOS ได้แก่:

• ประจำเดือนมาไม่ปกติ
• สิวและผิวมัน
• ขนดกบริเวณที่ไม่ควรมีขนมาก เช่น ใบหน้า หน้าอก หรือหลัง
• ภาวะมีบุตรยากจากการไข่ไม่ตก
• ระดับฮอร์โมนเพศชายในเลือดสูง

ปัจจัยเหล่านี้มีผลต่อสุขภาพโดยรวมและเพิ่มความเสี่ยงในการเกิดโรคเมตาบอลิก เช่น เบาหวานชนิดที่ 2 ความดันโลหิตสูง และโรคหลอดเลือดหัวใจ การจัดการน้ำหนักตัวอย่างเหมาะสมจึงเป็นกุญแจสำคัญในการลดความเสี่ยงและฟื้นฟูการทำงานของร่างกาย

วิธีการจัดการน้ำหนักในผู้ป่วย PCOS

1. การปรับเปลี่ยนพฤติกรรม (Lifestyle Modification)

การปรับเปลี่ยนพฤติกรรมเป็นพื้นฐานสำคัญในการจัดการน้ำหนักในผู้ป่วย PCOS ประกอบด้วย:

• การรับประทานอาหารที่เหมาะสม ผู้ป่วยควรเลือกบริโภคอาหารที่มีดัชนีน้ำตาลต่ำ (Low Glycemic Index) เช่น ผัก ผลไม้ที่ไม่หวานจัด ธัญพืชเต็มเมล็ด และโปรตีนไขมันต่ำ การลดการบริโภคอาหารที่มีน้ำตาลและไขมันสูงช่วยควบคุมน้ำหนักและปรับปรุงความไวต่ออินซูลิน
• การออกกำลังกาย การออกกำลังกายทั้งแบบคาร์ดิโอ (Aerobic Exercise) เช่น การเดินเร็ว การวิ่ง และการออกกำลังกายแบบเพิ่มกล้ามเนื้อ (Resistance Training) ช่วยเพิ่มอัตราการเผาผลาญพลังงานและเสริมสร้างกล้ามเนื้อที่เป็นตัวช่วยเผาผลาญไขมัน
• การพักผ่อนและการนอนหลับ การนอนหลับอย่างเพียงพอ (7-9 ชั่วโมงต่อคืน) เป็นสิ่งสำคัญ เนื่องจากการนอนหลับไม่เพียงพออาจส่งผลต่อฮอร์โมนที่ควบคุมความอยากอาหารและการเผาผลาญพลังงาน

2. การใช้ยาในการลดน้ำหนัก

สำหรับผู้ป่วย PCOS ที่ไม่สามารถควบคุมน้ำหนักได้ด้วยวิธีธรรมชาติ การใช้ยาลดน้ำหนักอาจเป็นทางเลือกภายใต้การดูแลของแพทย์ ในประเทศไทย ยาลดน้ำหนักที่ได้รับการอนุมัติจากองค์การอาหารและยา (อย.) ได้แก่:

1. Orlistat ยานี้ช่วยยับยั้งเอนไซม์ไลเปสที่ใช้ในการย่อยไขมัน ทำให้ไขมันไม่ถูกดูดซึมและขับถ่ายออกทางอุจจาระ ผลข้างเคียงที่พบบ่อย ได้แก่ อุจจาระเหลวหรือมีไขมันปน จึงควรใช้อย่างระมัดระวัง
2. Phentermine ยานี้ช่วยลดความอยากอาหาร โดยกระตุ้นระบบประสาทส่วนกลาง แต่สามารถใช้ได้ในระยะเวลาสั้น ๆ เท่านั้น เนื่องจากอาจมีผลข้างเคียง เช่น หัวใจเต้นเร็วและความดันโลหิตสูง
3. Liraglutide ยาฉีดที่มีประสิทธิภาพในการลดน้ำหนักและปรับปรุงความไวต่ออินซูลิน โดยใช้ในขนาด 3 มิลลิกรัมสำหรับรักษาโรคอ้วน ผู้ป่วยที่เหมาะสมสำหรับยานี้ควรมีดัชนีมวลกาย (BMI) ตั้งแต่ 30 ขึ้นไป หรือ 27 ขึ้นไปพร้อมภาวะแทรกซ้อน เช่น เบาหวานหรือความดันโลหิตสูง

3. การผ่าตัดลดน้ำหนัก (Bariatric Surgery)

ในกรณีที่ผู้ป่วยมี BMI เกิน 40 หรือ 35 พร้อมภาวะแทรกซ้อนที่เกี่ยวข้อง การผ่าตัดลดน้ำหนักอาจเป็นตัวเลือกที่มีประสิทธิภาพ ช่วยลดน้ำหนักได้ในระยะยาวและปรับปรุงคุณภาพชีวิต

ประโยชน์ของการลดน้ำหนักในผู้ป่วย PCOS

การลดน้ำหนักเพียง 5-10% ของน้ำหนักตัวสามารถส่งผลดีต่อสุขภาพของผู้ป่วย PCOS ได้ดังนี้:

• การตกไข่กลับมาเป็นปกติ เพิ่มโอกาสในการตั้งครรภ์
• ลดระดับฮอร์โมนเพศชายในร่างกาย ลดสิวและขนดก
• ปรับปรุงความไวต่ออินซูลิน ลดความเสี่ยงของโรคเบาหวาน
• ลดความเสี่ยงของโรคหัวใจและหลอดเลือด

สรุป

การจัดการน้ำหนักในผู้ป่วย PCOS เป็นกระบวนการที่ต้องการความเข้าใจและการปฏิบัติอย่างรอบคอบ โดยการใช้ยาลดน้ำหนักอาจเป็นตัวช่วยสำคัญในผู้ป่วยบางราย แต่อย่างไรก็ตาม การปรับเปลี่ยนพฤติกรรม การดูแลโภชนาการ และการออกกำลังกายยังคงเป็นหัวใจสำคัญในการดูแลสุขภาพแบบองค์รวม ผู้ป่วยควรปรึกษาแพทย์เพื่อรับคำแนะนำที่เหมาะสมและปลอดภัยที่สุดสำหรับตนเอง

****************************

ความเชี่ยวชาญอื่นๆของ นพ.โอฬาริก มุสิกวงศ์

ให้คำปรึกษา และรักษา

• ฉีดสีประเมินท่อนำไข่(HSG)
• ตรวจน้ำเชื้อ(Semen analysis)
• เจาะฮอร์โมนสตรี เช่น AMH, FSH, LH, E2, P4
• ประเมินเนื้องอกกล้ามเนื้อมดลูก ด้วย MRI
• ปรับพฤติกรรม และให้ยาในคนไข้ PCOS ที่มีภาวะอ้วน
• แก้หมัน(เปิดหน้าท้อง,ผ่านกล้อง)
• ฉีดเชื้อ(IUI) 
• เด็กหลอดแก้ว(IVF, IVF-ICSI)(ให้คำปรึกษา)
• ผ่าตัดเนื้องอกในโพรงมดลูกผ่านกล้อง 
• ผ่าตัดเนืองอกกล้ามเนื้อมดลูกผ่ากล้อง
• ผ่าตัดเลาะพังผืดผ่านกล้อง
• ผ่าตัดถุงน้ำที่รังไข่ด้วย CO2 laser
• ให้คำปรึกษาการรักษาเนื้องอกมดลูกด้วย HIIFU, Microwave, RF